Amilaz; vücutta az miktarda tükürük bezleri, büyük bir çoğunluğu ise midenin arka kısmında yer alan pankreas tarafından sentezlenen bir sindirim enzimidir. Protein yapıdaki bu enzim, besinlerle birlikte vücuda alınan ögelerin ince bağırsaklarda sindirilerek parçalanmasını sağlar. Karbonhidratların sindiriminden sorumlu olan amilaz, bir salgı bezi olarak görev yapan pankreasın salgıları içerisinde yer alır ve ince bağırsağa bırakılır. Pankreas organında bulunan herhangi bir hastalık veya iltihaplanma durumunda bezden salgılanan amilaz miktarında düşüş veya yükselmeler görülebilir. Bu nedenle başta pankreas hastalıkları olmak üzere pankreası etkileyebilen birçok akut ve kronik hastalığın tanı ve tedavisi sürecinde amilaz testi uygulanır. Normal şartlarda kanda belirli düzeyde amilaz enziminin bulunması olağan bir durumdur. Fakat yapılan kan testi sonucunda serum amilaz miktarının referans aralıklarının dışında bulunması, genellikle bir hastalığın habercisi olarak değerlendirilebilir.
Amilaz nedir?
Bir kan testi yaptıran ve bakılan değerlerin arasında amilaz adlı parametreyi gören hastaların birçoğu, amilaz ne demek sorusunun yanıtını aramaktadır. Bir sindirim enzimi olan amilaz, karbonhidratların daha küçük parçalara ayrıştırılmasını sağlayarak sindiriminde önemli bir basamağın tamamlanmasını sağlar. Enzimin büyük bir çoğunluğu mide ile omurganın arasında yer alan pankreastan salgılanırken daha az miktarlarda üretilen alfa amilaz adlı bir formu da tükürük bezleri tarafından salgılanarak tükürük sıvısının içerisinde ağız boşluğuna bırakılır. Bu da karbonhidratların sindiriminin ağızda başlamasının nedenidir. Rutin kan testlerinde vücuttaki enzim salgılarının normal şekilde çalışıp çalışmadığının kontrol edilmesi veya pankreası etkileyen herhangi bir hastalığın varlığının araştırılması gibi amaçlarla amilaz testi yapılabilir. Amilaz idrar testi ve kan testi ile araştırılabilir, fakat genellikle farklı kan değerleri ile birlikte istendiğinden kan testi şeklinde uygulanır. Kandaki amilaz seviyesini etkileyebilen birçok farklı sağlık sorunu mevcuttur. Bu gibi bir durumdan şüphelenilmesi veya pankreasın işlevinin araştırılmak istendiği durumlarda hekimler tarafından talep edilen amilaz testi sonucunun, normal değerlerin dışında olması halinde soruna neden olan kaynağın araştırılması için daha ileri tanı testlerinin uygulanması gerekir.
Amilaz testi nasıl yapılır?
Amilaz testi basit bir kan testinin içerisinde farklı enzim ve kan parametreleri ile bir arada incelenerek değerlendirilebilir. Bu testin yapılacağı kişiler genellikle kan testi öncesinde dikkat edilmesi gereken noktalar konusunda hekimleri tarafından bilgilendirilir. Kullanılan bazı ilaçlar kan testlerinden elde edilecek sonuçları etkileyebildiğinden test öncesinde kullandıkları ilaçlar konusunda doktorlarına mutlaka bilgi vermelidir. Testten önceki süreçte belirli bir süre boyunca (8-10 saat) açlık gerekebilir. Aynı zamanda test öncesinde alkol kullanımından da kaçınılmalıdır. Bu konularda hekimleri tarafından bilgilendirilen hastalardan sağlık kuruluşlarının kan alma bölümlerinde kol veya el üzerindeki uygun bir damardan bir iğne yardımıyla kan örneği alınır ve laboratuvara gönderilir. Sonuçlar genellikle aynı gün içinde veya en geç ertesi gün çıkar. Basit bir kan testi olan amilaz testi önemli bir riske sahip değildir. Fakat tüm kan testlerinde olabileceği gibi tansiyon düşüklüğü, bayılma, kanın alındığı bölgede şişlik, morarma ve ağrı hissi gibi sorunlar oluşabilir. Bunların önlenebilmesi için kan örneğinin alınmasının ardından hastalar belirli bir süre oturarak dinlendirilmelidir. Kanın alındığı bölgeye 5-10 dakikalık bir süre boyunca sürekli olarak steril pamuk bastırılmalıdır.
Amilaz testi hangi durumlarda yapılır?
Kandaki amilaz enzimi seviyelerini araştırmaya yönelik yapılan kan testleri, genellikle hekimler tarafından belirli bir hastalığın araştırılması için veya rutin kontroller esnasında istenir. Büyük bir kısmı pankreas tarafından üretilen amilaz enzimi, pankreasta herhangi bir nedene bağlı olarak gelişen hasarlar veya hastalıklar nedeniyle artıp azalabilir. Enzimin kandaki miktarı normal aralıkların altında ise pankreasın yeterli düzeyde çalışmadığı öngörülebilmekle birlikte bu kesin tanı için yeterli değildir. Dolayısıyla böyle bir sonuçla karşılaşılması durumunda daha ileri tanı testlerinin uygulanması gereklidir. Amilaz seviyesinin yüksek olması ise pankreasta oluşabilecek akut ve kronik pankreatitler, iyi veya kötü huylu tümörler ve tıkanıklıklardan kaynaklı olabilir. Buna ek olarak amilaz seviyesinin yükselmesi bazı durumlarda doğrudan bir pankreas hastalığı ile ilgili olmayıp pankreası etkileyebilecek farklı bir hastalığa bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Akciğer kanseri, yumurtalık kanseri, safra kesesi hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, böbrek hastalıkları ve tükürük bezi hastalıkları yüksek amilaz düzeylerine sebep oluşturan bazı hastalıklardır. Tüm bu durumlar kan testinden elde edilen sonuçların hekim tarafından değerlendirildikten sonra detaylı muayene ve görüntüleme tekniklerinin incelenmesiyle birlikte tanının koyulması aşamasında göz önünde bulundurulur. Enzim seviyesinde değişikliklere neden olan sorunun belirlenmesi ile tedavi sürecine vakit kaybedilmeden başlanmalıdır.
Amilaz testi sonuçları nasıl değerlendirilir?
Amilaz enzimi çoğunlukla sindirim salgıları içerisinde bulunmakla birlikte kanda da belirli bir miktarda yer alır. Yapılan kan testlerinde amilaz enzimine ilişkin normal kabul edilen değer aralıkları laboratuvardan laboratuvara, yapılan test yöntemine veya kişiye göre farklılık gösterebilir. Fakat enzim için yaklaşık olarak normal değer aralığı 19-86 U/L olarak belirtilebilir. Enzim seviyesinin bu değerlerin altında olması amilaz düşüklüğü, üzerinde olması ise amilaz yüksekliği olarak değerlendirilir. Sınırda yükseklik olarak tanımlanabilen birkaç puanlık değişiklikler genellikle fazla bir önem arz etmez. Vücudun olağan seyri ve geçirilen basit enfeksiyonlarla ilişkilendirilebilir. Fakat amilazın çok düşük olması pankreas hasarı, pankreas kanseri, böbrek ve karaciğer hastalıkları, gebelikte görülen preeklampsi hastalığı ile kistik fibrozis gibi hastalıkları işaret edebilmektedir. Yüksek amilaz enzimi düzeyleri en yaygın olarak pankreatit olarak da bilinen pankreas iltihabını düşündürür. Özellikle akut pankreatit vakalarında serum amilaz değeri üst sınıra oranla 4 ile 6 kat daha yüksek olabilir. Bunun haricinde amilaz yüksekliği nedenleri arasında sayılabilecek bazı durumlar şunlardır:
- Pankreas, akciğer ve yumurtalık kanserleri
- Safra kesesindeki tıkanıklık ve taş oluşumları
- Gastroenterit
- Peptik ülser
- Dış gebelik (ektopik gebelik)
- Safra kanalları, pankreas veya bağırsaklarda oluşan tıkanıklıklar
- Tükürük bezi tümörleri
- Kabakulak ve tükürük bezlerini etkileyen benzeri hastalıklar
- Diyabetik ketoasidoz
Amilaz düşüklüğü ve yüksekliği nasıl tedavi edilir?
Amilaz enziminde düşüklüğe oranla yükseklik daha yaygın olarak görülen bir sorundur. Bu gibi durumlarda öncelikli olarak enzimdeki düşüş veya yükselmeye neden olabilecek yukarıda belirtilen olası nedenlerden hangisinin sorunun temelinde yattığına ilişkin ileri tanı tetkikleri yapılmalıdır. Tanıyı destekleyici daha farklı kan testlerinin yanı sıra ultrasonografi, manyetik rezonans (MR), bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme tekniklerinden de yararlanılarak hastalığın teşhisi net olarak konulduktan sonra tedavi sürecine derhal başlanmalıdır. Altta yatan hastalığa yönelik uygulanan tedaviler sonucunda amilaz enziminin kandaki düzeyleri de normale dönebilir. Özellikle pankreatit vakalarında hastalığa yönelik erken dönemde başlatılan tedaviler ile pankreas hasarları önlenerek ileride karşılaşılabilecek ciddi sorunlar önlenebilmektedir.
Amilaz enzimi pankreas hastalıkları başta olmak üzere birçok hastalığın tanı ve tedavi sürecinde araştırılan bir kan parametresidir. Eğer siz de amilaz enzimini de içeren bir rutin kan testinden geçmek istiyorsanız bir sağlık kuruluşuna başvurarak hekiminize kan testi yaptırmak istediğinizi belirtebilirsiniz. Yapılan testler sonucunda amilaz enzimi veya farklı bir kan değerinizde bozukluk olduğunun tespit edilmesi durumunda ciddi komplikasyonlar gelişmeden tedavi sürecinizi bir an önce başlatabilirsiniz.