Akciğer embolisi, akciğerlerdeki damarların birinde pıhtı ya da başka bir materyal nedeniyle gelişen tıkanıklıktır. Çoğu durumda, bacaklarda oluşan kan pıhtılarından kaynaklanır. Daha nadir olarak vücudun başka bölümlerinde oluşan pıhtı ya da başka maddeler de akciğer embolisine neden olabilir. Tıkanıklık akciğerlere kan akışını engellediğinden hayatı tehdit edici çok ciddi sonuçlara neden olabilir. Bununla birlikte hızlı tedavi, ölüm riskini büyük ölçüde azaltır ve tam iyileşme sağlayabilir. Göğüs ağrısı, solunum sıkıntısı, kanlı öksürük gibi ciddi belirtilere yol açar. Bacaklarda oluşan ve derin ven trombozu adı verilen kan pıhtılarının önlenmesi için tedbirler alınması, akciğer embolisine karşı korunmada yardımcı olur.
Akciğer embolisi nedir?
Akciğer embolisi akciğerlerde tıkanmış bir kan damarı nedeniyle oluşan sağlık sorunudur. Tıp literatüründe pulmoner emboli olarak adlandırılan durum çabuk tedavi edilmezse hayatı tehdit edici sonuçlara neden olabilir. Akciğer atar damarlarındaki bu tıkanma, akciğerlere ve yeterli oksijen alamayan diğer organlara zarar verebilir. Ciddi bir durumdur ve iyileşme haftalar veya aylar sürebilir.
Kalbin sağ karıncığında bulunan oksijen içeriği düşük kan, pulmoner arter adı verilen atar damarlarla akciğerlere taşınır. Akciğerlerde oksijen bakımından zengin hale getirildikten sonra akciğer toplardamarlarıyla tekrar kalbe götürülür. Bu oksijen bakımından zengin kan, kalp tarafından vücudunuzun geri kalanına pompalar. Kalpten akciğerlere kan götüren atar damarlardan birinde kan pıhtısı bulunursa buna pulmoner emboli denir. Oluşan bu pıhtı normal kan akışını engelleyerek belirtilere neden olur.
Akciğer embolisi neden olur?
Akciğer embolisi, sıklıkla kan pıhtısı olan bir materyalin akciğerlerdeki bir atardamara ulaşarak tıkanıklığa neden olduğu durumda meydana gelir. Bu kan pıhtıları en sık olarak bacaklardaki derin damarlardan gelir. Bu durum derin ven trombozu (DVT) olarak bilinir. Çoğu durumda akciğerlerde birden fazla kan pıhtısı görülür. Tıkalı damarların kan götürdüğü akciğer lobları oksijensiz kalarak hasar görür. Bu, akciğer enfarktüsü olarak bilinir. Bu hasar, akciğerlerin vücudun geri kalanına yeterli oksijen sağlamasını zorlaştırır. Nadiren, kan damarlarındaki tıkanmalar, kan pıhtıları dışındaki başka maddelerden kaynaklanabilir. Bu materyallerden bazıları;
Kırık, uzun bir kemik iliğinden yağ, kolajen veya diğer dokular
Bir tümörün parçası
Hava baloncukları şeklinde sıralanabilir.
Akciğer embolisi için risk faktörleri nelerdir?
Her ne kadar herkeste pulmoner emboli ile sonuçlanan kan pıhtısı görülebilse de bazı faktörler riskte artışa neden olur. Akciğer embolisi için risk faktörleri aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Hastanın Tıbbi Geçmişi
Hastanın kendisi veya aile üyelerinden herhangi birinin geçmişte venöz kan pıhtısı veya akciğer embolisi geçirmiş olması durumu yeni bir emboli için yüksek risk oluşturur. Bu durum hastayı pıhtılaşma bozukluklarına yatkın hale getiren kalıtsal bozukluklardan kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, hastada görülen bazı tıbbi durumlar ve tedaviler emboli riskinde artışa neden olur. Bu faktörlerden bazıları şunlardır;
- Kalp damar hastalıkları. Kardiyovasküler hastalıklar, özellikle kalp yetmezliği, pıhtı oluşumu riskinde artışa yol açar.
- Kanser. Pankreas, yumurtalık ve akciğer kanserleri ve vücudun uzak bölgelerine yayılmış birçok kanser türü kan pıhtılaşmasında görevli bazı maddelerin seviyelerini artırarak akciğer embolisi riskini yükseltir.
- Kemoterapi. Kemoterapi tedavisi, pıhtı oluşum riskini artıran diğer bir risk faktörüdür.
- Ameliyatlar. Cerrahi uygulamalar, kan pıhtılaşmasının önde gelen nedenlerinden biridir. Bu sebeple büyük cerrahi girişimlerden önce ve sonra hastaya pıhtı önleyici ilaçlar verilebilir.
Uzun Süreli Hareketsizlik
Kan pıhtılarının, aşağıdaki gibi uzun süreli hareketsizliğin olduğu dönemlerde oluşması daha olasıdır:
- Yatak istirahati. Ameliyat sonrası, kalp krizi, bacak kırığı, travma veya herhangi bir ciddi hastalık gibi nedenlerle uzun süreli yatak istirahati kişiyi kan pıhtı oluşumuna karşı daha savunmasız hale getirir. Bacaklar uzun süre yatay kaldığında, toplardamar kan akışı yavaşlar ve kan bacaklarda göllenerek pıhtılaşmaya eğilimli hale gelir.
- Uzun yolculuklar. Uzun süreli uçak veya araba yolculukları sırasında sıkışık bir pozisyonda oturmak bacaklardaki kan akışını yavaşlatır ve pıhtı oluşumunu tetkikler.
Diğer Risk Faktörleri
- Sigara kullanımı. Sigara kullanımı, özellikle diğer risk faktörleriyle birleştirildiğinde, bazı insanları kan pıhtı oluşumuna yatkın hale getirir.
- Aşırı kilolu olmak. Obezite, özellikle sigara içen veya tansiyonu yüksek olan kadınlarda kan pıhtılaşması riskini artırır.
- Östrojen desteği almak. Doğum kontrol hapları ve hormon replasman terapisinde kullanılan östrojen, özellikle sigara kullanan ya da obez kadınlarda akciğer embolisi riskini yükseltir.
- Gebelik. Bebeğin rahim çevresindeki damarlara bası yapması bacaklardan kanın geri dönüşünü yavaşlatabilir. Kan akımında yavaşlama olması veya kanın bacak damarlarında göllenmesi durumunda pıhtıların oluşması daha olası hale gelir.
Akciğer Embolisi Belirtileri Nelerdir?
Akciğer embolisi belirtileri; akciğerlerin ne kadar kadar etkilendiğine, pıhtıların boyutuna ve altta yatan akciğer veya kalp hastalığı olup olmamasına bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösterir. Yaygın olarak görülen belirti ve şikâyetlerden bazıları şunları içerir:
- Nefes darlığı. Karakteristik olarak aniden ortaya çıkar ve eforla birlikte kötüleşme eğilimi gösterir.
- Göğüs ağrısı. Derin nefes alındığında, öksürürken, yemek yerken, eğilirken ya da hareketsiz durulduğunda artabilir. Göğüs ağrısı eforla daha kötü hale gelir; ancak dinlenmekle geçmez.
- Öksürük. Kanlı ve balgamlı öksürük görülebilir.
- Sırtta ağrı
- Aşırı terleme
- Baş dönmesi
- Sersemlik
- Bayılma
- Mavi dudak ve tırnaklar
Akciğer embolisi ile birlikte ortaya çıkabilecek diğer belirtiler şunları içerebilir;
- Genellikle baldırda ortaya çıkan bacak ağrısı veya şişmesi
- Nemli ve soluk cilt (siyanoz)
- Vücut ısısında yükselme
- Aşırı terleme
- Hızlı veya düzensiz kalp atışı
- Baş dönmesi veya fenalık hissi
Ayrıca sayılan belirtilere ilave olarak bacaklarınızdan birinde (genellikle baldırda) ağrı, kızarıklık ve şişme görülebilir. Bunlar akciğer embolisinin en sık nedeni olan ve derin ven trombozu (DVT) olarak adlandırılan bacakta kan pıhtısı oluşumu belirtileridir.
Akciğer embolisi hayatı tehdit eden bir sağlık problemidir. Bu sebeple açıklanamayan nefes darlığı, göğüs ağrısı veya kanlı balgama neden olan öksürük gibi şikayetlerde derhal 112 aranmalı ya da acil servise başvurulmalıdır.
Akciğer Embolisi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Akciğer embolisi acil bir durum olduğundan şüphesi varsa kesin tanı için istenilen test sonuçları alınmadan önce hastaya pıhtılaşma önleyici ilaç enjeksiyonu yapılır. Antikoagülan adı verilen bu ilaçlar mevcut kan pıhtılarının büyümesini ve yeni pıhtıların oluşumunu önler. Testler pulmoner emboli varlığını doğrularsa, en az 5 gün antikoagülan ilaç enjeksiyonlarına devam edilir. Ayrıca takip eden 3 ay boyunca ağızdan pıhtılaşma önleyici tablet tedavisi de verilir. Hastalıkta erken teşhis ve tedaviyle tam iyileşme beklenir. Nadiren, akciğerden pıhtıyı çıkarmak için ameliyat gerekebilir.
Akciğer Embolisi Tedavisi Ne Kadar Sürer?
Derin ven trombozuna bağlı akciğer embolisinde kan sulandırıcılarla tedaviye 3 ila 6 ay devam edilir. Önceden kan pıhtısı durumu olanlarda ise daha uzun sürelerle ilaç kullanımı gerekir. Kanser tedavisi gibi risk faktörleri varsa risk faktörleri devam ettiği sürece tedaviye devam edilir.
Akciğer Embolisi Geçirenler Nelere Dikkat Etmeli?
Bir defa akciğer embolisi geçiren bireylerde rahatsızlığın tekrarlama riski artar. Pıhtı oluşma riskinden korunmak için alınabilecek bazı önlemler vardır. Bunun için bacaklarda derin ven trombozu belirtilerini bilmek ve takip etmek önemlidir. Bacaklarda derin ven trombozu göstergesi olan aşağıdaki belirtilerden herhangi biri fark edildiğinde derhal acil yardım istenmelidir:
- Şişme
- Ağrı
- Hassasiyet
- Isı artışı
- Kızarıklık
Pulmoner emboli geçiren bireylerin, hastalığın tekrar etmesini önlemek için uzun sürelerle kan inceltici ilaçlar kullanması gerekir. Kan inceltici kullananların beslenmelerine de dikkat etmesi gerekir. Örneğin, kanın pıhtılaşmasına yardım eden K vitamininden zengin besinlerden uzak durmakta fayda vardır. Bu amaçla doktorun da görüşünü aldıktan sonra K vitamininden zengin yeşil yapraklı sebzeler, balık, karaciğer ve bazı bitkisel yağ türlerinin tüketimini kısıtlamak gerekebilir.
Pek çok insan pulmoner emboliden hemen sonra yürüyebilir ve hafif ev işleri yapabilir. Ancak bu hastalar kolayca yorulabilir veya solunum güçlüğü çekebilir. Bu sebeple doktorlar hastaların güç ve nefesini artırmaya yardımcı olması için özel egzersizler verecektir.
Bacaklarda pıhtı oluşumunu önlemek için kompresyon çorapları olarak bilinen özel çoraplar kullanmak yararlı olur. Bu çoraplar ayak bileğine doğru indikçe daha da daralır ve bu da bacak kaslarının kan yukarı hareket ettirmesine yardımcı olur.
Bunların dışında fazla kilolardan kurtulmak, sigarayı bırakmak, mecbur olmadıkça uzun yolculuklara çıkmaktan kaçınmak akciğer embolisinden korunmak için gereklidir.